Her birey kendine özgüdür ve stoması olsun ya da olmasın her bünye yiyeceklere farklı tepki verir. Altın kural, her şeyin dengeli biçimde alındığı çeşitlilikte bir diyettir. Egzersiz ile birlikte, sağlıklı yaşamı yakalamanın ve sürdürmenin en iyi yolu budur.
Ameliyat Sonrası İlk Dönem
Eğer ameliyatınız yakın zamanda yapıldı ise, sağlıklı beslenmenize dönmek çok önemlidir. Bu sizi ideal formunuza döndürecek ve de ameliyatınız öncesi ya da sonrasında vermiş olduğunuz kiloları geri almanıza yardımcı olacaktır. Eğer bu broşürü ameliyatınızdan önce okuyorsanız ya da birkaç safhalı bir ameliyat oluyorsanız, bu tarz operasyonlardan önce sağlıklı beslenmek ve egzersiz, olası en iyi iyileşme sürecine erişmenize yardımcı olur.
Ameliyatınızdan hemen sonra, hala hastanede iken, doktorunuz size susuz ya da besinsiz bir süre önerebilir. Genellikle, sıvı alımınız damar yolu ile sağlanır. Daha sonra, sadece su içebilirsiniz ve daha sonra da sıvı beslenmeye geçebilirsiniz. Bunu, sisteminizin “yeni yapısına” alışması için daha yumuşak yiyecekler takip eder.
İyileşme sürecinde iştahınızın eskisi kadar yerinde olmaması normaldir. Küçük porsiyonlu ve daha sık (günde 5-6 kere) yemek yemek ve normal öğünleriniz arasına protein ve enerjiden zengin destekler koymak size yardımcı olacaktır. Hastaneden çıkıp eve döndüğünüzde bile, iştahınızın tam olarak yerine gelmesi biraz zaman alabilir.
En sevdiğiniz yiyecekleri bünyenize yavaş yavaş yeniden tanıtmanız gerekebilir. Stomanız vücudunuza giren ilk acılı ve baharatlı yiyeceğe iyi bir tepki veremeyebilir. Dolayısıyla, beslenmenize sade besinler ile başlayın. Lifli ve fibröz besinlerden uzak durun. Bu konuya daha sonra değinilecektir.
Bu süre zarfında, bağırsağınızda şişkinlik oluşabilir. Şişkinlik, bağırsağı daraltabilir ve bazı yiyeceklerin sindirimini zorlaştırabilir. Bu, en çok ilk 4-6 haftada meydana gelir.
Ameliyatınızdan önce, belki kalp için düşük tuzlu, diyabet için şekersiz ya da diğer yiyecek kısıtlamaları olan özel bir diyette idiniz. Eğer öyle ise, bu diyetinize devam etmeniz ya da yapmanız gereken değişiklikler var mı diye yetkili bir diyetisyen ya da beslenme uzmanı ile konuşmanız uygun olur. Etkilenen bağırsak ve yerine bağlı olarak, vejetaryenler ve aşırı vejetaryenler ameliyattan sonra bir beslenme uzmanının yardımına daha fazla ihtiyaç duyabilirler.
Rutine Alışmak
Kolostomi ya da ileostomi (üriner değil) stoma oluşumundan sonraki ilk dönemde, torbanıza dolacak olan dışkı sıvımsı olacaktır. Genellikle bu durum zaman içinde düzelir. Dışkınızı sertleştirecek birçok yiyecek vardır. Bu konuya daha sonra değinilecektir.
Ameliyat Sonrası İkinci Dönem
Susuz kalmadığınızdan emin olmak için günde 6-8 bardak su için. Eğer normal miktarlarda açık sarı renkli idrar yapıyorsanız, sisteminizde yeteri kadar sıvı var demektir. Eğer idrarınızın rengi kahverengi ya da koyu sarı ise, vücudunuzu susuz bırakmamak adına daha fazla su içmeniz gerekir.
Bir süre sonra, genellikle 6-8 hafta içerisinde stoma ve dışkınız çoğunlukla sabit kalan bir sertlikte olacaktır. Yine de, her zaman doğru miktarda sıvı, tuz ve kalori alımınız olmalıdır.
Daha iyi hissetmeye başladığınız, siz ve de stomanız bir rutine alıştıktan sonra, en sevdiğiniz yemekleri denemeye başlayabilirsiniz. Çoğu insan, eski beslenme alışkanlıklarına genellikle birkaç sınırlama ile devam edebilmektedir.
Yaşam tarzınızın size özgü olduğunu ve vücudunuzun başkasının vücuduna kıyasla daha farklı tepkiler verdiğini hatırlamanız önemlidir. Örneğin, yemek saatleri kişiden kişiye değişir ve sosyal durumlardan etkilenebilir. Bu, stomalı insanlar için de aynıdır ve herkesin sistemi her şeyi aynı şekilde kabul etmez.
Dolayısıyla, beslenmenizin tadını çıkarmaya başlayın ve unutmayın – her şey kararında olmalı!
Besin Piramidi Temelleri
6 besin grubu vardır:
-Tahıllar
-Sebzeler
-Meyveler
-Yağlar
-Süt Ürünleri
-Et, Balık, Baklagiller ve Kuruyemiş
Tahıllar:
Buğday, pirinç, yulaf, mısır unu, arpa veya diğer tahıllardan yapılan her yiyecek tahıl ürünüdür. Bunlara, ekmek, kahvaltılık gevrek ve makarna da dahildir.
Bu grup, tam tahıllar ve rafine edilmiş tahıllar olarak ikiye ayrılır.
Tam tahıllar, işlem görmemiş yulaf ezmesi, esmer pirinç, kepek ununu vs. içerir.
Rafine edilmiş tahıllar, lif veya kabuklarından ayrılması için öğütülmüştür. Bunların dokuları incedir ve bu gruba beyaz un, beyaz pirinç, beyaz ekmek ve makarna dahildir.
Tipik bir yetişkinin günde 3 porsiyon tahıl ihtiyacı vardır. Bir porsiyon; bir dilim ekmek veya yarım bardak pişmiş tahıl veya yarım bardak pirinç ya da makarna veya bir bardak kahvaltılık gevreğe eşdeğerdir.
Sebzeler:
Herhangi bir sebze veya %100 sebze suyu bu grubun üyesidir. Sebzeler çiğ veya pişmiş, taze, dondurulmuş, konserve, kurutulmuş, tüm, kesilmiş veya püre şeklinde yenebilir.
Sebzeler 5 alt gruba ayrılır;
-Koyu yeşil sebzeler; marul, kıvırcık, ıspanak, tere ve semiz otu gibi
-Turuncu sebzeler; kabak, havuç, balkabağı gibi
-Baklagiller; kuru fasulye, barbunya, mercimek, nohut gibi
-Nişastalı sebzeler; mısır, yeşil bezelye, patates
-Diğer sebzeler; enginar, pancar, soğan, domates, kereviz, lahana gibi.
Sebzeler için bir porsiyon yaklaşık bir bardağa eşittir. Yaşa ve cinsiyete bağlı olarak, günde 1 ile 3 bardak arasında tüketilebilir. Özellikle erkekler, kadınlar ve çocuklardan daha fazla porsiyona ihtiyaç duyarlar.
Meyveler:
Herhangi bir meyve ve %100 meyve suyu bu gruba dâhildir.
Meyve taze, konserve, dondurulmuş, kurutulmuş, tüm, kesilmiş veya püre şeklinde olabilir. Bir porsiyon meyve bir bardağa eşittir ve günde üç veya dört porsiyon meyve tavsiye edilir.
Meyve suyu meyveye göre daha fazla şeker içerir; eğer kalori hesaplaması yapıyorsanız bunu aklınızda bulundurun. Genel olarak, taze meyve daha iyi bir seçimdir.
Bazı meyveler sindirimi kolaylaştırarak dışkı miktarını arttırırlar. Bunlar erik, kayısı, üzüm vs. gibi çekirdekli meyvelerdir. Muz sindirimi yavaşlatır ve dışkıyı sertleştirici olarak bilinir.
Yağlar:
Yağlar çok sayıda farklı bitki ve balıktan elde edilir. Örneğin; zeytinyağı, mısır yağı, ayçiçek yağı, balık yağı.
Dengeli beslenme sağlıklı beslenmenin anahtarıdır ve özellikle yağ grubunda önemlidir.
Yağlar en az düzeyde alınmalıdır. İyi ve kötü yağlar olmak üzere iki çeşit yağ vardır. Bazı yağlar kalp hastalığına neden olan yüksek miktarda kolesterol içerir. Bitkisel kaynaklı yağlar kolesterol içermez. Balık yağları kötü yağların doğal yolla azaltılmasını sağlar.
Yağlar katı ya da sıvı olabilir. Katı yağlar, oda sıcaklığında katı olanlardır. Bunlar özellikle hayvansal gıdalar ve bitkisel yağlardan yapılır. Örneğin; tereyağı ve margarin.
Oda sıcaklığında sıvı kalan yağlar vardır. Bu yağlar, genelde zeytinyağlı yemek yapımında, mayonez ve salata soslarında kullanılan ana yağlardır.
Doğal olarak yağ bulunan gıdalar fındık, zeytin, ayçiçeği ve balıktır.
Tavada kızartma gibi yemek pişirme işlemleri, günlük katı ve sıvı yağ porsiyonunu etkiler. Sürekli kızarmış yiyeceklerden oluşan bir beslenme tarzı sizin için zararlıdır, fakat nadir tüketildiğinde çoğu insana zarar vermez.
Süt Ürünleri:
Süt ürünlerinin temel yararlarından biri içerdikleri kalsiyumdur. Sütten yapılan kalsiyum içeriğini koruyan bütün süt ürünleri ve birçok gıda bu grubun üyesidir. Krem peynir, krema ve tereyağ gibi çok az kalsiyum içerip daha çok yağ içeren ürünler, süt ürünleri grubuna dahil değildir.
Sıvı süt ürünlerinin yanında, peynir, yoğurt, sütlü puding, dondurmadan da yararlanabilirsiniz.
Eğer laktoz intoleransınız varsa, laktozsuz sıvı süt ürünleri vardır. Ayrıca bazı peynir ve yoğurtlarda da laktoz yoktur. Emin olmak için her zaman etiketteki paket içeriği okunmalıdır.
Süt alternatifi olarak soya sütü veya diğer soya ürünlerini düşünebilirsiniz, fakat bunlar süt ürünlerinin içerdiği tüm vitaminleri içermez.
Süt için öneriler değişir, fakat sağlıklı kemik gelişimi ve diğer gerekli besinleri almak için günde üç porsiyon alınması uygundur. Bir porsiyon; bir fincan süt veya küçük bir kâse yoğurt veya bir dilim peynirdir. Bu seçeneklerle, günlük süt ihtiyacınızın karşılanması kolaylaşır.
Et, Balık, Fındık ve Baklagiller:
Kırmızı ve beyaz etler, balık, kuru baklagiller, yumurta ve kuruyemiş bu grubun içindedir. Bu grubun sağladığı en önemli besin proteindir.
Kırmızı ve beyaz etler az yağlı tercih edilmedir.
Balık ve kuruyemiş sağlıklı yağlar içerir, bu nedenle bunları diyetinizde bulundurmalısınız.
Eğer ileostominiz varsa, kuruyemiş yediğinizde tıkanma oluşabilme ihtimaline karşı dikkatli olmalısınız. Bazı insanlarda sadece bir fındık yenildikten sonra bile küçük tıkanmaların olduğu bilinmektedir. Bunları diyetinize çok az dahil edin. Eğer kuruyemiş yemeyi seviyorsanız, yutmadan önce çok iyi çiğnediğinizden emin olun. Diğer bir seçenek de, az miktarda fıstık ezmesi veya fındık ezmesi olabilir.
Bu gıda grubu için genel öneriler, günde 5 veya 6 porsiyondur. Bir porsiyon, yaklaşık bir yumurta veya bir yemek kaşığı fıstık ezmesi veya küçük bir avuç kuruyemiş veya 30 gram ete karşılık gelir.
Beslenme ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Soru: Kolostomi/ileostomim var. Bazı yiyecekler daha fazla gaza/torbada şişmeye sebep olur mu?
Cevap: Cevap hem evet hem de hayır. Gaz herkes için normaldir ve bazı insanların vücudu diğerlerine göre daha fazla gaz üretir.
Eğer daha önce belirli bir besinin sizde gaz yaptığını fark ettiyseniz, şimdi de gaz yapacağı bellidir. Ancak; eğer ileostominiz varsa, fazla gazın vücudunuzun yaptığı ya da solunum ile yuttuğunuz gaz olması gerekmez. Bunun yerine, torbanın içeriğinin fermente olması fazla gaza sebep olabilir. Yeni üretilen torbaların birçoğunda havalandırma filtresi bulunmakta ve bu şekilde torba havalanmakta ve koku oluşması engellenmektedir. Fazla gaza karşı bu tip torba kullanmak isteyebilirsiniz.
Diğer bir seçenek ise, uygun olduğu zamanda “havasını çıkartabileceğiniz” iki parçalı torbadır. Bu işlem, basitçe torbanın üst kısmını açıp fazla hava dışarı çıkartılarak yapılmaktadır. Torbanın havasını çıkartmanızın istenmeyen kokuya sebep olabileceğini unutmayınız.
Aşağıda yaygınlıkla gaz arttırıcı olarak bilinen yiyecek ve içeceklerin bir listesi vardır. Ancak unutulmamalıdır ki; bunlar insanları değişik şekillerde etkileyebilirler.
-Baklagiller
-Bira ve alkol
-Lahana, karnıbahar, brüksel lahanası, brokoli
-Gazlı içecekler (gazoz, kola, soda vs.)
-Sakız
-Yumurta
-Balık
-Sarımsak ve soğan
-Turp
-Soya ürünleri
Soru: Torbamı boşaltırken yiyeceklerin kokuya sebep olmalarından endişeleniyorum. Bunu nasıl engellerim?
Cevap: Öncelikle, torbanız takılı iken asla koku gelmemelidir. Eğer gelirse, istenmeyen sızıntılar için torbanızı kontrol edin. Torba içindeki kokuyu gideren çeşitli torba katkı maddeleri vardır dolayısı ile torbayı boşaltırken koku o kadar da büyük bir sorun değildir. Bazı yiyeceklerin kokuyu arttırdığını fark edebilirsiniz; yine de bu kişiden kişiye değişecektir.
Aşağıda insanların genellikle kokuya sebep olduğunu belirttikleri yiyeceklerin bir listesi bulunmaktadır;
Lahana – dışkı kokusunu etkileyebilir
Yumurta – dışkı kokusunu etkileyebilir
Balık ya da balık yağı – idrar ve dışkı kokusunu etkileyebilir
Sarımsak – dışkı kokusunu etkileyebilir
Soğan – dışkı kokusunu etkileyebilir
Bazı peynirler, özellikle yıllanmış çeşitler – dışkı kokusunu etkileyebilir
Bazı baharatlar – dışkı kokusunu etkileyebilir
Bazı vitaminler – idrar ve dışkı kokusunu etkileyebilir
Brokoli – dışkı kokusunu etkileyebilir
Brüksel Lahanası – dışkı kokusunu etkileyebilir
Kokuyu azaltmaya yardımcı olacak yiyecekler maydanoz, yoğurt, ayran, nane ve portakal suyudur.
Soru: Kolostomi/ileostomim var ve bazen ishal oluyorum. Bunu nasıl kontrol altına alabilirim?
Cevap: Öncelikle, hasta olmadığınızdan emin olun. Eğer stomanız çok aktifse yani stomanızı saatte bir ya da iki saatte bir boşaltmanız gerekiyorsa, çok fazla sıvı kaybediyor olabilirsiniz. Eğer bu bir anda meydana gelir ve 24 saatten fazla sürer ise, doktor yardımı almanız gerekir.
Eğer ishaliniz sık değil ise, beslenmenizde yapacağınız basit bir değişiklik durumun düzelmesine yardımcı olabilir ya da ishali tümden kesebilir. Bazı yiyeceklerin dışkı çıkışını arttırdığı ve bazılarının da azalttığı bilinir.
Stoma çıktısını arttıran yiyecekler; çekirdekli meyveler(erik, şeftali,kayısı, kiraz vs.), çiğ meyve ve sebze, baharatlı yiyecekler, yüksek yağlı yiyecekler, kuruyemiş, mısır gibi lifli yiyeceklerdir.
Stoma çıktısını azaltan olarak bilinen yiyecekler; muz, pirinç lapası, elma ve yağsız makarnadır. Bazı stomalıların eğer ishal iseler, kısa süreliğine MPEÇ(muz, pirinç lapası, elma, koyu çay) diyetine girmeleri uygun olabilir. Dışkıyı setleştiren diğer yiyecekler ise; Elma püresi, haşlanmış patates ve kızarmış ekmektir.
Soru: Kolostomim var ve bazen kabız oluyorum. Kabızlığımı gidermeme yardımcı olacak besinler var mı?
Cevap: Evet. Tıpkı stoması olmayan bir insanda olduğu gibi, kabızlık büyük problem olabilir. Kolostomili bir kişinin(ileostomi değil), kabızlık sorunu çekmesi olasıdır. Sıvı kısıtlamalı diyette değil iseniz, içtiğiniz su miktarını arttırın. Kabızlığa doğal yoldan yardımcı olan besinlerin bazıları:
Kepek
Taze meyve ve sebzeler
Çekirdekli meyveler – taze ve kuru
Tam tahıllar
Soru: Stoma drenajımın rengi bazen değişik bir renk oluyor. Bu normal midir?
Cevap: Ne yemiş olduğunuza bağlı olarak, normal olabilir. Bazı yiyecekler ve ilaçlar idrar ve dışkı renginde değişikliğe sebep olabilirler; ancak eğer endişeleniyorsanız bir sağlık uzmanına başvurun. Renk değişikliğine sebep olan bazı gıdalar:
Pancar – idrar ve dışkıyı kırmızımsı mor yapabilir
Gıda boyaları – jelibonlardaki gibi, dışkıya renk verebilirler
Demir hapları – dışkıyı siyah yapabilirler
Meyankökü – dışkıyı siyah yapar
Bazı ilaçlar – idrarı kırmızımsı kahve yapabilir
Domates sosu – dışkıyı kırmızı yapabilir
Soru: Kolostomi / ilostomım var ve bazı yiyeceklerin tıkanmalara sebep olduğunu duydum. Bazı şeyleri yemeye korkuyorum. Bana bunun çok ciddi olduğu söylendi.
Cevap: Evet, tıkanıklık gerçekten çok ciddi bir durumdur; ancak çok sık rastlanan bir durum değildir.
Eğer ileostominiz varsa ve genel rutininden çıkalı birkaç saat olduysa ve eğer şişkinliğiniz ve karnınızda ağrı var ise, tıkanıklık yaşıyor olma ihtimaliniz yüksektir. Eğer durum böyle ise, bir sağlık uzmanına başvurun.
Eğer kolostominiz varsa kabızlık olma ihtimali vardır. Bu, o kadar da endişe edilecek bir durum değildir ancak yine de takip edilmesi gerekir.
Tıkanıklığa sebep olduğu söylenen bazı yiyecekler bulunmaktadır ancak bu çok nadir rastlanan bir durumdur. Bu yiyeceklerden bazıları ;
Elma kabuğu
Turunçgiller; portakal, mandalina, greyfurt vs. (meyvenin kendisi, meyve suyu değil)
Mısır
Kurutulmuş meyve
Bol lifli sebzeler, lahana gibi
Çiğ havuç
Kuruyemişler
Yiyeceğinizi her zaman iyice çiğnemeyi ve yeteri kadar sıvı almayı unutmayın.
Soru: Çok sevdiğim yiyeceklerden her zaman uzak durmak zorunda mıyım?
Cevap: Böyle olması gerekmez. Eğer ameliyattan yeni çıktıysanız, vücudunuz bazı şeyleri kabul etmiyor olabilir. Ancak, vücudunuz zamanla kendine geldikçe eskiden yediğiniz yiyecekleri tekrardan yiyebildiğinizi göreceksiniz.
Deneyerek neyi tüketip neyi tüketemediğinizi belirleyebilirsiniz. Öncelikle, vücudunuz yiyeceği kabul edecek mi diye bir deneme yapın. Yiyecekleri ilk önce az miktarda deneyin.
Genel İlkeler
Kolaylıkla uyabileceğiniz, sizi ve çevrenizdekileri kısıtlamayan düzenli bir beslenme tarzı geliştirin.
Yiyecekleri iyice çiğnemek için zaman ayırın. Yavaş yiyerek hem içinden geçeceklerle başa çıkması için stomanıza yardımcı olacak hem de yemek zamanlarında daha çok dinlenip daha fazla keyif alacaksınız.
Sizin için neyin yararlı neyin zararlı olacağını takıntı haline getirmeyin. Anahtarınız dengeli beslenmek olsun.
Gece geç saatte porsiyonu fazla yemek yemekten kaçının. Bu torbanızın gece daha hızlı dolmasına sebep olur ve torbanızı boşaltmanız gerektiği için uykunuz bölünür.
Aşırı miktarda alkol almaktan kaçının. Ertesi gün rahatsızlık hissetmenin yanında, sahip olduğunuz stoma çeşidine bağlı olarak, torbanızı daha sık boşaltmanız gerekebilir. Ayrıca özellikle bira, daha fazla gaz oluşmasına sebep olur.
Eğer ileostomi ya da ürostominiz varsa, daha önce bahsedildiği gibi sıvı alımınıza ve idrar çıkışınıza dikkat edin.
Herşeyin ötesinde, hayatın tadını doya doya çıkarın. Yemek yemek hayatın en temel gerekliliklerinden ve aynı zamanda en zevk verici kısımlarından biridir. Aileniz ya da arkadaşlarınız ile yemek, hayatınızın hem sosyal hem de huzur dolu bir parçasıdır. Bir stoma, güzel bir yemeğin ve sosyal hayatın zevkini sınırlamamalıdır !